Tıbbiyeli gayrimüslim ‘şehitler’

Üç semavi dinin bir arada yaşadığı Osmanlı yurdu, yüzyıllarca barış sembolü oldu. Tıbbiyeli şehitler listesinde onlarca gayrimüslim ‘şehit’ bulunduğunu biliyor muydunuz?

‘Aziz meslektaşlarım ve muhterem efendiler! Bugün mevsim münasebetiyle müsamerelerimize ara veriyoruz. Beşeriyetin başına gelen felaketlerin en büyüğü olan bu harp esnasında tıp vazifesini yaparken birçok kahraman arkadaşımız helak oldu. Onların büyük namlarını müsameremiz tarihinde derin bir teessürle anılması hepimiz kalpten istiyoruz. Her yerde ve her vesile ile yaşamağa layık olan o fedakâr isimlerin; onlara en fazla acıyan, hatıraları ile en fazla yaşayan siz efendilerimin huzurunda tekrarı farzdır. Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi İstatistik Şubesi’nin gönderdiği listeyi derin bir üzüntüyle tekrar okuyorum. Şehitlerin aziz hatırları için ayağa kalmanızı rica ederim: Binbaşı Abdurrahman Efendi, Mükellef Yüzbaşı Abürrezak Efendi, Tabip Aron Efendi, Yüzbaşı Avram Efendi, Mükellef Yüzbaşı Anastas Efendi…’

LİSTEDEKİ HERKES ‘ŞEHİT’

Birinci Dünya Savaşı’nın dağdağalı günlerinde Şişli’deki Fransız Lape Hastanesi’nde okunan bu listede, Müslüman, Ermeni, Yahudi, Rum ve çok sayıda Hıristiyan’ın ismi bulunuyor. Prof. Dr. Mahzar Osman’ın okuduğu ‘215’ isimli liste ayakta dinlenmiş ve ‘şehitler’ için mükellef bir anma töre hazırlanmıştı. Liste, 3 Nisan 1914 ile 3 Nisan 1917 tarihleri arasında cephede vatani görevini yaparken ‘şehit’ düşen tıbbiye mensuplarının isimlerini kapsıyordu.

Tıp şehitlerinin listesinde 75 gayrimüslim tabibin ismi yer alıyor. Bu “gayrimüslim şehitlerin” geldikleri memleketler de oldukça ilginç. İstanbul’dan cepheye gidenlerin yanı sıra Anadolu’nun dört bir yanından gelenler de bu zor zamanda Osmanlı’nın yanında yer almış. Kimisinin memleket hanesinde İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Kayseri, Amasya, Trabzon kimininkinde Romanya, Selanik, Şam, Hayfa yazılı. Bilinen tarihin aksine, Müslüman’ı, Rum’u, Ermeni’si, Yahudi’si birlik olup aynı vatan için canlarını ortaya koymuş.

Mazhar Osman’ın 1917’lerde yayınladığı listeyi ilk kez ortaya çıkarıp kamuoyuna sunan da yine iki tıp mensubu olmuş. Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Şef Muavini Psikiyatr Dr. Şahap Erkoç ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Doğum Kliniğinden emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aykut Kazancıgil, ‘şehit listesi’ni Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi’nin 10. sayısında yayınlayarak önemli bir tarihî gerçekliğin gün yüzüne çıkmasını sağladı.

Listede Müslüman ve gayrimüslim ayrımı yapılmadan herkes için ‘şehit’ tabiri kullanılmış. Dr. Şahap Erkoç, bunun sebebini şöyle izah ediyor: “Şehitlik kavramı burada inanç anlamında kullanılmamış. Daha çok vatanı için mücadele eden ve ölenler için kullanılmış. Vatanını savun herkes adına şehit kelimesi tercih edilmesi aynı zamanda eşit düzeyde bir paye verme anlamını da taşıyor. Bu da zor günlerde ortaklaşa girişilen mücadelenin ne kadar anlamlı olduğunu izah etmeye yetiyor.”

Tabii, tıp mensuplarının tamamı savaşta vuruşarak şehit düşmemiş. Bunlar daha çok cephede sağlık hizmeti verirken bulaşıcı hastalıklardan dolayı hayatını kaybedenlerden oluşuyor. Dr. Erkoç, burada farklı bir noktaya dikkat çekiyor. Fanatik Ermenilerin öteden beri savundukları, “zorla cepheye götürülen Ermeni askerler” üzerinde birtakım ilaçların denendiği iddialarının ne kadar yersiz olduğunun ortaya çıktığını aktarıyor: “Burada askerler sadece çarpışarak ölmüyorlardı; hastalıklardan da ölüyorlardı. Doktorlar da ölüyordu. Kaldı ki, çok sayıda Ermeni hekim de savaşta yer alıyordu. Ermenilere böyle bir uygulamanın, Ermeni doktoralara rağmen yapılmış olması düşünülemez. Bu liste bence ibret alınacak ve bütün dünyaya örnek gösterilecek nitelikte.” Liste ilk defa Mahzar Osman tarafından, 1916-1918 arasında Şişli’deki La Paix Hastanesi’nde gerçekleştirilen tıbbi müsamerelerin metin olarak basıldığı “Şişli Müessesesinde Emraz-ı Akliye ve Asabiye Müsamereleri” adlı derginin 6. sayısında yayınlanmış.

“YAŞAYAN ÖLÜLER”

Adnan Ataç tarafından yazılan “20. Yüzyıl’da Şehit Olan Türk Sağlık Subayları” isimli kitapta da sağlık şehitleri anlatılıyor. Ataç, listeyi oluştururken Erzurum Mareşal Fevzi Çakmak Askeri Hastanesi’nin girişine kazınmış olan panoda yer alan 164 şehit subayın listesinden, 1918-1919 yıllarındaki Harp Mecmuaları’nda yayınlanan ‘Yaşayan Ölüler’ başlıklı yazılardan ve Milli Savunma Bakanlığı kaynaklarından faydalanmış. Dr. Şahap Erkoç, Ataç’ın listeyi oluşturmak için değişik kaynaklardaki isimleri toplayıp bir araya getirdiğini ve Mahzar Osman listesini görmediğini aktarıyor. Erkoç’a göre en doğru ve net olan, Mahzar Osman’ın yayınladığı liste.

Medeniyetler Çatışması tezine karşı eşsiz bir reçete sunan Osmanlı’nın zirvelerinden biriydi bu ‘şehit’lerimiz. Aradan geçen on yıllar sonrasında bir arada yaşama kültürümüz neredeyse dibe vurdu. Osmanlı hoşgörüsü, on yıllar ve asırlar öncesinden “Hepiniz Adem’in çocuklarısınız.” diye haykırmaya devam ediyor.

LİSTEDEKİ ‘DİN’ DAĞILIMI

Şehit Müslüman sayısı: 140
Ermeni Tıp Mensupları: 32
Rum ve diğer Hıristiyanlar: 25
Yahudiler: 18
Gayrimüslimler toplamı: 75

ŞEHİT’LERİN RÜTBE VE UNVAN DAĞILIMI

Binbaşı 18
Binbaşı(Mütekait) 4
Gayri Mükellef 1
Gayri Mükellef Yüzbaşı 6
Kaymakam 1
Kaymakam (Mütekait) 1
Kıdemli Yüzbaşı: 16
Korvet Tabibi 2
Mükellef 1
Mükellef Yüzbaşı 56
Sivil 1
Sivil Mükellef 1
Tabip 3
Tabip Binbaşı 9
Tabip İhtiyat Binbaşı 1
Tabip Kaymakam 4
Tabip Kıdemli Yüzbaşı 4
Tabip Mükellef 3
Tabip Mükellef Mükellef 1
Tabip Mükellef Yüzbaşı 30
Tabip Mütekait Kolağası 1
Tabip Yüzbaşı 12
Tabip Muavini Mükellef 1
Yüzbaşı 32
Belirtilmemiş 6

(Aksiyon)